قدمت فوتبال ایران را اگر از زمان تاسیس فدراسیون فوتبال کشور در نظر بگیریم به 100 سال هم نمی رسد. سال 1325 بود که فدراسیون فوتبال ایران تاسیس شد؛ هر چند پیش از تاسیس فدراسیون فوتبال، تیم ملی ایران تشکیل شده بود؛ اما فوتبال ایران دارای ساختار مشخصی نبود.
در همه این سال ها مربیان زیادی بودند که باعث پبشرفت فوتبال ایران شدند که البته سهم مربیان خارجی در این پیشرفت بیشتر از مربیان ایرانی بود. البته این موضوع شامل همه مربیان خارجی که به ایران آمدند نمی شود؛ اما 6 مربی خارجی نقش پررنگ تری نسبت به سایر مربیان خارجی در فوتبال کشورمان داشتند. عملکرد این 6 مربی را در ادامه مرور می کنیم.
زدراکو رایکوف:
رایکوف را می توان سردمدار فوتبال علمی ایران قلمداد کرد. این مربی اهل یوگسلاوی، کارش را در ایران با سرمربیگری تیم ملی بزرگسالان و جوانان آغاز کرد. رایکوف که همزمان در تیم استقلال هم سرمربی بود به لحاظ نتیجه نتوانست انتظارات را در تیم ملی برآورده کند و پس از پایان قرارداداش با فدراسیون فوتبال، کارش را در این تیم ادامه داد.
دوران حضور رایکوف در تیم استقلال دوران موفقیت آمیزی بود و پس از گذشت سال ها از حضورش در این تیم، او همچنان تاثیرگذارترین مربی خارجی آبی پوشان محسوب می شود؛ هر چند در نهایت پایان تلخی در این تیم داشت و پس از شکست مقابل صنعت نفت آبادان برکنار شد. رایکوف با استقلال قهرمان لیگ ایران، قهرمان جام باشگاه های آسیا، قهرمان باشگاه های تهران شد. رایکوف در سال 1385 در مکزیکوسیتی درگذشت.
آلن راجرز:
آلن راجرز را هم که جزو اولین مربیان خارجی فوتبال ایران بود همچون رایکوف کارنامه ای موفق در ایران داشت. او در سال 1348 به ایران آمد و روی نیمکت ایران پیکان نشست. راجرز با پیکان قهرمان ﺑﺎﺷﮕﺎﻩﻫﺎﯼ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺟﺎﻡ ﺩﻭﺳﺘﯽ شد و به کشورش بازگشت و پس از یکسال دوباره به ایران آمد و این بار سرمربی پرسپولیس شد.
راجرز انگلیسی با پرسپولیس قهرمان شد و در دربی معروف پایتخت که تیم تاج 6 تایی شد، او سرمربی سرخپوشان بود تا در یکی از مهمترین نتایج تاریخ این تیم نقش داشته باشد. راجرز بر خلاف رایکوف هنوز هم در قید حیات است و در حال حاضر 97 سال سن دارد.
استانکو پابلوکوویچ:
امیر عابدینی زمانی که مدیرعامل باشگاه پیروزی (پرسپولیس) بود، علاقه زیادی به استفاده از مربیان خارجی داشت و به همین خاطر استانکو باپلوکوویچ را به ایران آورد و هدایت تیم پیروزی را به او سپرد. استانکو تیمی ساخت که بر خلاف سایر تیم های آن زمان فوتبال ایران، فوتبال را شناور و مبتنی بر تاکتیک بازی می کرد. ضمن اینکه از نسل جدیدی از بازیکنان رونمایی کرد که سال ها ستاره های تیم ملی بودند. او سیستم 2-5-3 را به فوتبال ایران آورد؛ سیستمی که پس از آن به سیستم محبوب مربیان وطنی تبدیل شد و تا سال ها به آن وفادار ماندند.
استانکو با پیروزی به 2 عنوان قهرمانی در لیگ آزادگان دست پیدا کرد و پس از آن در مقطعی کوتاه هم سرمربی تیم ملی شد؛ هر چند نتوانست موفقیت هایش در پیروزی را در تیم ملی تکرار کند. او سال ها بعد هم 2 بار در فوتبال ایران مشغول به کار شد و سرمربی تیم های سپاهان و داماش را بر عهده گرفت.
استانکو اولین مربی بود که الفبای فوتبال حرفه ای را به فوتبال ایران آموخت، تا پیش از او خبری از حرفه ای گری در فوتبال ایران نبود؛ اما استانکو با وجود همه سنگ اندازی ها توانست موفقیت های چشمگیری در پیروزی داشته باشد. او سال 2018 و پس از سال ها بیماری که باعث از دست دادن یکی از پاهایش شد، درگذشت.
تومیسلاو ایویچ:
پس از صعود دراماتیک تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی 1998 فرانسه، محسن صفایی فراهانی، رئیس وقت فدراسیون فوتبال تصمیم گرفت هدایت تیم ملی را در این رویداد مهم به یک مربی مطرح خارجی بسپارد. در نهایت تومیسلاو ایویچ که یکی از مربیان صاحب سبک بود به ایران آمد. او که قصد داشت فوتبال ایران را به سبک فوتبال نوین دنیا نزدیک کند، سیستم 2-4-4 را برای تیم ملی در نظر گرفت؛ اما موضع گیری مربیان داخلی علیه این مربی شرایط سختی را برای او به وجود آورد. کار به جایی رسید که ایویچ مجبور شد در برنامه زنده تلویزیونی، مزایای سیستم 2-4-4 را برای مردم توضیح دهد تا شاید فشار افکار عمومی علیه او که به سبب انتقادهای مربیان داخلی به وجود آمده بود کمتر شود.
اردوی ایتالیای تیم ملی پیش از جام جهانی برای ایویچ گران تمام شد. پس از شکست سنگین تیم ملی در بازی تدارکاتی مقابل آاس رم، فدراسیون فوتبال ایران عذر این مربی را خواست تا جلال طالبی سرمربیگری این تیم را در جام جهانی بر عهده بگیرد. پس از سال ها همچنان در خصوص برکناری ایویچ ابهاماتا زیادی وجود دارد و حتی ردپای چند بازیکن ایران در شکست مقابل آاس رم دیده می شود.
بازی های درخشان تیم ملی در جام جهانی فرانسه و به خصوص مقابل تیم های یوگسلاوی و آمریکا را باید نتیجه تمرینات حرفه ای ایویچ دانست و قطعا نقش او در عملکرد تیم ملی کمتر از جلال طالبی نبود. ایویچ در سال 1390 درگذشت.
برانکو ایووانکوویچ:
اولین حضور برانکو ایووانکوویچ در فوتبال ایران زمانی بود که میروسلاو بلاژوویچ در سال 2001 به عنوان سرمربی تیم ملی فوتبال ایران انتخاب شد. در آن زمان برانکو، دستیار اول بلاژوویچ بود و پس از ناکامی تیم ملی در صعود به جام جهانی 2002، برانکو در فوتبال ایران ماندنی شد و هدایت تیم ملی فوتبال را در 2 مقطع بر عهده گرفت. این مربی با تیم ملی فوتبال عملکرد قابل قبولی به لحاظ کسب نتیجه داشت. قهرمانی در بازی های آسیایی بوسان، صعود به جام جهانی 2006 آلمان و سومی در جام ملت های آسیا در سال 2004 کارنامه موفق برانکو در تیم ملی بود.
پس از جام جهانی 2006، برانکو از فوتبال ایران جدا شد؛جدایی که 9 سال طول کشید و او این بار به عنوان سرمربی پرسپولیس بازگشت. برانکو با پرسپولیس هم روزهای بسیار موفقی داشت. 3 بار قهرمانی در لیگ و 2 بار حضور در فینال جام باشگاه های آسیا باعث شد محبوب ترین مربی پرسپولیس در طول تاریخ این تیم شود. مهمتر از این نتایج، سبک بازی پرسپولیس بود؛ به گونه ای که جدایی ستاره ها هم تاثیری در نتایج این تیم نداشت. ضمن اینکه برانکو تیمی را تحویل گرفته بود که در بحران بود.
کارلوس کی روش:
بین همه مربیان خارجی که شانس سرمربیگری تیم ملی را داشتند کارلوس کی روش بیشترین حضور را روی نیمکت ایران داشته است. کی روش 8 سال سرمربی تیم ملی بود و در 2 جام جهانی هدایت ملی پوشان فوتبال ایران را بر عهده داشت و بهترین نتیجه تاریخ فوتبال ایران در ادوار جام جهانی با کی روش رقم خورد. تیم ملی در مرحله گروهی جام جهانی روسیه توانست با هدایت این مربی پرتغالی 4 امتیاز کسب کند، هر چند نتوانست از گروهش صعود کند.
در جام جهانی 2014 هم تیم ملی بازی درخشانی مقابل مسی و سایر ستاره های آرژانتین انجام داد. به گونه ای که با وجود شکست تیم ملی در این بازی مردم به خیابان ها ریختند و به خوشحالی پرداختند. کی روش دوباره به ایران بازگشته تا برای سومین بار هدایت تیم ملی کشورمان را در رقابت های جام جهانی بر عهده بگیرد. او نسلی ساخته که الان به مرز پختگی رسیده و حالا خودش این شانس را پیدا کرده که با این نسل به بلندپروازی هایش ادامه دهد؛ اما تاثیری که کی روش به لحاظ فنی روی فوتبال ایران گذاشت پررنگ تر از نتایجش با تیم ملی فوتبال است.
سیستم دفاعی این مربی به قدری بی نقص و درست بود که تیم های باشگاهی فوتبال ایران هم تلاش کردند از این سیستم کپی برداری کنند. تیم ملی در 6 بازی که در جام های جهانی 2014 و 2018 انجام داد تنها 6 گل دریافت کرد، آماری شگفت انگیز که نشان دهنده سیستم دفاعی تیم ملی داشت.
فوتبال ایران مدیون حضور مربیان تاثیرگذار خارجی
مربیانی که کارنامه شان مرور شد، نسبت به مربیان پرتعداد خارجی که به فوتبال ایران آمدند تعداد کمی محسوب می شود و نشان دهنده این موضوع است که هم تیم ملی و هم باشگاه های فوتبال ایران در جذب مربیان خارجی نگاه حرفه ای ندارند. البته در این مربیان مربیانی همچون اوفارل و بلاژوویچ هم بودند که می توانستند در جمع مربیان تاثیرگذار خارجی فوتبال ایران قرار بگیرند؛ اما نتیجه کارشان در حد و اندازه های این 6 مربی نبود.
قطعا فوتبال ایران برای پیشرفت خود نیازمند مربیان خارجی باکیفیت است؛ مربیانی که همچون رایکوف، راجرز، استانکو، ایویچ، برانکو و کی روش صاحب سبک باشند و البته هدفشان تنها مسائل مالی نباشد.
ایرنا
