بدرود دیپلمات فوتبالیست

نسل جوان تنها برداشت و اطلاعاتی که از جعفر کاشانی دارد، حداکثر به 10 تا 20 سال اخیر برمی گردد و فقط دوره مدیریت او را در برمی گیرد و آن هم مدیریت پرزحمت و کم ثمرش در پرسپولیس و نه مدیریت پرزحمت تر و کم ثمرترش در شاهین را. قبل از اینکه از این مدیریت ها بگوییم اجازه بدهید به گذشته دورتر سفر کنیم و از دوره بازیگری آقاجعفر که دیروز وی را در کمال تأثر از دست دادیم، بگوییم. مردی که در دفاع وسط فوتبال ایران کارهایی کرد که پیش تر از کمتر بازیکن این پست مشاهده شده بود.
همانطور که کاشانی در دهه 1370 مسئول بازآفرینی شاهین و بخشیدن اعتباری جدید به این باشگاه بارها «لطمه خورده و محو شده» شد، دوره بازیگری وی نیز در این باشگاه پایه گذاری و تکوین شد. در اواسط دهه 1340 که شاهین مثل دارایی در هرم فوتبال تهران و به واقع کل کشور قرار داشت، کاشانی یکی از ارکان آن تیم بود. او و همینطور همایون بهزادی، حسین کلانی، برادران وطنخواه، ناظم گنجا پور، حمید جاسمیان و محراب شاهرخی باشگاهی را استوار و خروشان ساخته بودند که در عصر و زمانه حضور باشگاه های کوچکتری مثل نادر، آتش نشانی، دیهیم، افسر و همچنین راه آهن و بانک ملی تنه به تنه دارایی و تهران جوان، سایر غول های آن زمان فوتبال تهران می سایید و نه به حداقل ها بلکه به بهترین ها چشم داشت و می خواست تیم اول کل ایران باشد و البته اینچنین نیز بود.
 
حتی محبوب تر از شاهین
نامرادی های زمانه و برخوردهای ناجوانمردانه دستگاه ورزش رژیم شاه مخلوع با شاهین و تعطیلی موقتی و سپس دائمی این باشگاه و لغو حضور شش شاهینی در تیم اعزامی به المپیک 1964 توکیو پای آن شاهینی ها را به پرسپولیس، پیکان و سپس مجدداً پرسپولیس باز کرد و زندگی در باشگاهی که «عبدو» بنیانگذار پرسپولیس بنا نهاده و هم خالق ثروت برای آن بود و هم اعتباری که باید بازیکنانش آن را به ارمغان می آوردند، به جعفر کاشانی فرصتی برای کسب شهرت بیشتر داد. محبوبیت فراوان شاهین پس از انتقال بخشی بزرگ از روح و جسم این باشگاه به پرسپولیس و اضافه شدن جوان ترهایی مثل ابراهیم آشتیانی، فریدون معینی، ایرج سلیمانی، جعفر ایرانپاک و البته علی آقای پروین (بچه درخشان محله عارف) پرسپولیس را به محبوبیتی رساند که حتی از حد و حدود شاهین نیز فراتر رفت. آلن راجرز انگلیسی آمد و شاهینی ها را در قالب پرسپولیس صاحب یک بازی بریتانیایی و قدرتی کرد. توپ ها از چپ و راست ریخته می شدند و همایون بهزادی با سر و کلانی و ایرانپاک و فتاحی هم با سر و هم با پا ضربات آخر ار می زدند. پرسپولیس تبدیل به تیم اول ایران شد اما استقلال نیز که تاج نامیده می شد، با مربیگری یک خارجی دیگر (زدراکو رایکوف یوگسلاو) تبدیل به دیگر غول پایتخت شد. دارایی قدری نزول کرد و حتی با مربیگری جلال طالبی چیزی در حد گذشته اش نشد. «تهران جوان» سوت شد. دیهیم و افسر که به خاندان تاج تعلق داشتند بازیگران نقش دوم و سوم فوتبال تهرانی شدند که پس از شروع اولین لیگ سراسری ایران (با نام جام تخت جمشید) مجبور بود فقط برنده هایش را به جنگ شهرستانی های راهواری همچون ملوان، ذوب آهن، تراکتور، برق شیراز و ابومسلم بفرستد.
 
شکل و ریخت آن مدافعان
هر چقدر هم که خط حمله پرسپولیس آتشین بود و نمی شد از بهزادی، کلانی، ایرانپاک، فتاحی و در مقاطعی دیگر از نورایی و گنجاپور و پیش از تمامی آنها از شیرزادگان زخم نخورد، خط دفاعی قرمزها هم از استواری بهره می برد که فقط در کار بزرگان می شد نمونه آن را رؤیت کرد. این خط در سال های 1352 و 53 از راست به چپ چنین شکل و ریخت و آدم هایی را دربرداشت؛ ابراهیم آشتیانی فقید مدافع راست بود که ملی پوش شده و بهترین مرد این پست در کل ایران تلقی می شد و هنوز حسن نظری نیامده بود که خار چشمش باشد. جعفر کاشانی دفاع وسط عقب زن بود و به قول امروزی ها سوییپری که پشت همه را جمع و دروازه سرخ ها را از خطرات حفظ می کرد، عزت الله (بیوک) وطنخواه دفاع وسط جلوزنی که اینک در فوتبال مدرن او را استاپر می نامند و اخوی مو ریخته و محترم بیوک یعنی رضا وطنخواه نیز در دفاع چپ جولان می داد البته اگر شرایط ایجاب می کرد کاشانی و بیوک وظایف شان را جابه جا می کردند و جعفر استاپر می شد و بیوک پشت او را پوشش می داد.
 رقبای طراز اول
این را که چرا بیوک و رضا به اندازه آشتیانی و کاشانی ملی پوش نشدند و در ازای بیش از 40 بازی ملی هر یک از آن دو عزیز از دست رفته راهی به تیم ملی نیافتند، نه در لیاقت کمتر آنها بلکه در این نکته بجویید که مدافعان خوب پرتعداد دیگری نیز در آن عصر و زمانه در فوتبال ایران جولان می دادند. از اکبر کارگر جم گرفته تا مجید حلوایی و البته حسن آقای حبیبی همه در حدی بودند که تیم ملی به آنها نیاز داشت. ترکیبی که نام بردیم البته وحی منزل نبود در زمانی که محراب سرحال بود و هنوز آشتیانی آن ظهور توفان وار را نداشت و عقل و خرد عزت الله وطنخواه بر دلاوری سایرین سایه نینداخته بود، این جنوبی سیه چرده و خونگرم (محراب) نیز بارها در دفاع پرسپولیس فیکس بازی کرد و حمید جاسمیان هم در روزهایی که آشتیانی مشق جوانی اش را می نوشت به یک الگوی خوب و اولیه برای دفاع راست ها تبدیل شده بود. یک نیم نسل جلوتر پرسپولیس مسیح مسیح نیمای جوان و بیژن ذولفقار نسب سرسخت را نیز در لشکر دفاعی خود یافت اما اگر دوران اوج بالندگی جعفر آقای کاشانی را می طلبید آن را در همان خط دفاعی و در میان همان نفراتی جست و جو کنید که نام شان را آوردیم. جعفر چنان شکوفا شد که به تیم ملی نیز راه یافت و در معیت آن فاتح جام ملت های آسیای 1968 در تهران و چهار سال بعد جام ملت های بعدی در بانکوک شد.
 تکه اول «استاد»
ده ها حسن را می شد در بازی و نحوه کار کاشانی رؤیت کرد اما مشهورترین حرکت و شاخص ترین تکه او حرکتی بود که در زمان دفع توپ های ناگهانی و ارسال شده به قلب دفاعی تیمش انجام می داد و آن را «ملخک» می نامیدند. جعفر کاشانی در این لحظات بسیار سریع و با پشتگرمی حضور بیوک وطنخواه  یا محراب شاهرخی در نزدیکی خود با جهشی بلند هر دوپای خود را به سمت آسمان می برد و معمولاً پای چپ را به هنگام فرود ستون می کرد و قبل از فرود با پای راست توپ را می نواخت و از منطقه خطر دور می کرد. ملخک او طوری با سرعت و موفقیت اجرا می شد که بینندگان حرکت او فقط پس از کامل شدن آن صحنه را در ذهن بررسی و ابراز شگفتی می کردند. جعفر از این طریق این بخت را برای خود ایجاد می کرد که قبل از بالا گرفتن خطرات تیم رقیب و کم آوردن یارانش توپ را از 18 قدم دور و ختم غائله را اعلام کند. کاشانی صرافت ها و کارایی های دیگری نیز در کارهای دفاعی داشت و یکی از بارزترین آنها قوه بازی هوایی او و تشخیص حرکت بعدی رقبا قبل از تحقق آن و به تبع آن دفع توپ قبل از به سقوط کشیده شدن دروازه قرمزهای پایتخت بود که در آن زمان بیشتر توسط هادی طاووسی حفاظت می شد. اضافه بر این کاشانی با بدنی چالاک که حرکات او را چابک می ساخت دائماً در عرض خط دفاعی حرکت می کرد و او و بیوک وطنخواه با بیشترین هماهنگی با یکدیگر حملات رقبا را از تک و تا می انداختند تا هافبک های پرسپولیس توپ را بگیرند و برای تهاجماتی که پیش تر نام شان آمد فرصت سازی و کار را تمام کنند.
به این ترتیب کاشانی نه فقط یکی از پنج مدافع وسط برتر ایران در سال های 1348 تا 1357 تلقی می شد بلکه در یک گستره طولانی تر و در درازای تاریخ فوتبال ایران برازنده شناخته شدن به عنوان یکی از 10 مدافع میانی نخست تمامی دوران های ما است. مردی که عقل و هوش از سر و رویش می بارید و هر حرکتش بوی تعقل می داد.
 
دیپلمات برجسته
همین تعقل و هوشیارانه حرف زدن و استعداد گفتن هزاران کلمه بدون رو کردن هیچ نکته مهم رازآلودی سبب شد که جعفر در زندگی دوم خود و عرصه فعالیت های غیر فوتبالی اش نیز موفق باشد. شاید هم بهتر باشد بگوییم آنچه به جعفر کاشانی کمک کرد تا سال ها کارمند وزارت خارجه ایران باشد و فوتبال را به شغل دوم خود تبدیل کند و در همان وزارت خارجه بازنشسته شود همان خصلت هایی بود که برشمردیم. توداری شگفت انگیز کاشانی و سیاستمداری اش در برخورد با آدم ها و انسان های اطراف و این را که چه چیزی را بگوید که هم منظور حاصل آید و هم سیخ و کباب نسوزد از هنرهای ویژه مردی بود که فوتبال را هم مثل دیپلمات ها بازی می کرد و یک گرم عرق اضافی نمی ریخت و یک گام اضافی بر نمی داشت و هر حرکت و هر ضربه اش در یک مسابقه فوتبال بوی پختگی مردانی را می داد که باید سیاست پیشه های فوتبال نامیده شوند. چیزی مثل قیصر آلمانی ها (فرانس بکن باوئر) که این روزها از بیماری چشمی رنج می برد  یا بابی مور انگلیسی ها که سال ها پیش بر اثر سرطان درگذشت  یا گنانوشیره آ ایتالیایی که هنوز در قید حیات است.
دوران مدیریت کاشانی با همه موفقیت های به ظاهر کوچکی همراه بود که میدان و عرصه بسته و نفسگیر کارهای اداری در فوتبال ایران زمینه رشد بیشتر آن را مسدود می سازند. شاهین که در سال های آخر حکومت شاه خائن با نام شهباز تجدید فعالیت کرده و در سال های پس از انقلاب از نو نام شاهین را اختیار کرده بود با دور ماندن از غوغای پیشتازان دهه 1360 به لیگ کوچکتر شده تهران ارجاع شد و چون آنجا چیزی نشد شاهینی های قدیمی و اصیل مثل اکرامی ها و برومندها از جوان بالنده سابق شان جعفر کاشانی خواستند همت کند و کارهای اداری ساخت یک باشگاه تازه و بهتر بگوییم یک عمارت تازه و فراگیر را برای این باشگاه مدیریت کند.
کاشانی که سال های آخر حضورش در وزارت خارجه را سپری می کرد و راهی به نظام کاری امیر عابدینی در پرسپولیس نمی یافت آن مسئولیت را پذیرفت و با اینکه شاهین با نفراتی مثل ضیایی، محرمی و البته قلعه نویی برخی دوران های خوب را سپری کرد اما 15 سال تلاش پیوسته و ناپیوسته کاشانی برای تبدیل شدن مجدد شاهین به نهادی که پیش تر بود و هر وجه آن باشکوه پیوند می خورد و منادی و مظهر پیروزی بود ثمرهایی کمتر از ضایعات حاصله بر جای گذاشت و شاهین چه به لحاظ عمارت و باشگاه و ساختمان و تأسیسات و چه به لحاظ اعتبار و محبوبیت هرگز به شاهین دهه 1340 تبدیل نشد در نتیجه از نو و این بار بدون اهرم های قبلی محو شد و رفت  و وقتی هم از جعفر آقا خواستند قدم رنجه کند و عضو هیأت مدیره پرسپولیس شود و در نهایت بر مسند رئیس هیأت مدیره بنشیند، او در آرزوهای محالش آنقدر از لزوم تبدیل شدن «تیم پرسپولیس» به «باشگاه پرسپولیس» گفت که نسل جوان تر کسل و از دست او خسته شد و به اشتباه گمان کرد چیزی بیش از این از او بر نمی آید و وی در افسون چیزی به سر می برد که در فوتبال ایران بیگانه ترین اتفاق تلقی می شود. حرف های جعفر برای نسل جدید خشک و تشریفاتی و دور از حقایق روز نشان می داد و وقتی روزی گفت موفقیت های پرسپولیس در سال های اخیر فقط به خاطر مربیگری برانکو نیست، بیشتر از چشم هواداران جوان این تیم افتاد. حقیقت امر این است که کاشانی واقعیات را در زمانه ای می گفت که کسی گوش شنوایی برای حقیقت ندارد و بافت وجودی دیپلماتیک او با کلماتی متجلی می شد که نسل فعلی آن را در جریانات روز بی تأثیر می دانست.
 
آنها نمی دانند
آنها نمی دانند که جعفر در دوره بازیگری اش چه مدافع هوشمندی بود و حتی این را هم نمی دانند که در دوره مدیریت اش با منش آقاوار و جملات سنجیده اش چقدر به پست مدیریت در فوتبال ایران اعتبار بخشید. ایرادی ندارد زیرا نسل مدیران فعلی و بازیکنان کنونی آنقدر پرخطا هستند که امروزی ها ناچارند دیر یا زود برای یافتن نمونه های خوب به گذشته سفر کنند و آنجا بیابند جعفر کاشانی را با همه چابکی جسم و تمامی هوشیاری ذهنش. مردی که دیپلمات ترین فوتبالیست ایران بوده و به این «ورزش به عوامگرایی کشیده شده» اعتبار و رفتارهای بزرگ منشانه را اضافه کرده است.