مخصوص یک رشته ورزشی یا یک ورزشکار نیست. خانواده، نظام آموزشی و ورزشی و رسانه ها هریک به سهم خود در وقوع آن مقصر هستند؛ اینکه یک ورزشکار خود را در پس ذهن هم قامت با آنهایی می‌بیند که از اسم و رسمی آنچنانی برخوردارند، از مسی و رونالدو گرفته تا لبرون جیمز، جردن باروز یا یوسین بولت، موزرسکی یا فلپس، شاید هم فدرر... هرچند که قرار گرفتن در چنین موقعیت جهانی نیز موجب نمی‌شود تا یک ورزشکار بتواند رفتار نادرست و غیرحرفه‌ای از خود بروز دهد.
توهم شهرت و خودبزرگ بینی در میان ورزشکاران صرفا مخصوص یک رده سنی خاص نیست، هرچند ممکن است این آفت خطرناک هرچه زودتر گریبان ورزشکاران در رده سنی پایه را بگیرد و آن ها را در همان ابتدای کار به بن بست برساند. ارزیابی غلط از موقعیت‌هایی که یک فرد در آن قرار دارد موجب ایجاد چنین پدیده‌ای می‌شود و غفلت خانواده، نظام ورزشی و آموزشی اعم از وزارتخانه های آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان و باشگاه ها، توجه بیش از حد رسانه‌ها و کارکرد فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به آن دامن می زند.
خانواده، مدرسه و باشگاه
خانواده اولین مرجع تربیتی برای تمامی افراد است، جایی که باید پدر و مادر باید از آگاهی لازم برخوردار و آموزش‌های لازم را کسب کرده باشند تا بتوانند آن را به درستی منتقل کنند. اینکه یک استعداد ورزشی چگونه بتواند در مسیر زندگی خود رفتار مناسبی داشته باشد و تا حد ممکن از حواشی و مخاطراتی که او تهدید میکند دوری نماید. اکثر روان‌شناسان، مشاوران و متخصصان تعلیم و تربیت در فرایند مطالعه ناهنجاری های رفتار و عاطفی کودکان، ریشه رفتارهای نابهنجار را در گذشته فرد، یعنی در دوران کودکی و در بستر خانواده جستجو می‌کنند، با این حال برخی مسائل رفتاری در طول زمان قابل آموزش بوده و افراد می‌توانند آموزش‌های لازم را در فضای مدرسه و باشگاه ببینند.
بعد از خانواده، مدرسه مهم‌ترین نقش را در فرآیند تربیتی افراد ایفا میکند. مدرسه از مهم ترین نهادهای اجتماعی، تربیتی، آموزشی و یکی از اصلی ترین ارکان تعلیم و تربیت است که به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در ابعاد اخلاقی، علمی، آموزشی، اجتماعی و کشف استعدادها و هدایت رشد متوازن آن‌ها ایجاد شده است و به طور حتم اختصاص ساعات لازم آموزشی برای ورزشکارانی که در رده های سنی پایه قرار دارند باید به عنوان یکی از برنامه‌های مدنظر در این نظام آموزشی تعریف شود.
در کنار این‌ها، تربیت اخلاقی و رفتاری ورزشکاران در کنار توجه به مهارت‌های فنی باید به عنوان یک فلسفه وجودی در ورزش کشور تعریف شود، اینکه صرفا نگاه‌ها به قهرمانی و کسب پیروزی معطوف نشود و ورزشکاران در سنین پایه علاوه بر رشد فنی، با رشد رفتاری و اخلاقی زندگی ورزشی خود را پیش ببرند. به طور حتم یکی از مسائل مغفول در باشگاه‌های ایرانی توجه به مسائل اخلاقی و رفتاری است و شاید بتوان به سختی باشگاهی را در کشور پیدا کرد که از مشاوران و متخصصان علوم تربیتی و ورزشی بهره ببرد و یک ورزشکار را که قرار است در مسیر قهرمانی پا بگذارد از همان ابتدای امر با مخاطراتی که زندگی ورزشی او را تهدید میکند آشنا کرده و از ابتلا به آن‌ها دور کند.
رسانه‌ها و مردم
در کنار دیگر عواملی که باعث بروز رفتارهای نامناسب از سوی یک ورزشکار شده و موجب می‌شود که او ارزیابی غلطی از موقعیت خود داشته باشد، رسانه و مردم هستند. اینکه یک ورزشکار جایگاه واقعی خود را به خوبی درک کند و بداند که در مواجهه با مردم و رسانه‌ها باید به چه شکل رفتار کند مسئله‌ای است که باید سال‌ها قبل در خانواده، مدرسه و باشگاه با آن آشنا شود، اما اینکه رسانه‌ها و مردم نیز بیش از حد واقعی به یک ورزشکار توجه می‌کنند، موجب می‌شود تا در کنار سایر عوامل به سرعت شکل گیری این فضای "توهمی" کمک شود و در نهایت نیز شاهد آن‌چه باشیم که بسیاری از ورزشکاران به آن مبتلا شده‌اند؛ "توهم خود بزرگ بینی".
دکتر حسن غرایاق زندی-دکترای روانشناسی ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران- با اشاره به نقش اصلی خانواده، مدرسه، محیط دوستان و باشگاه در تربیت اخلاقی و رفتاری ورزشکاران، تاکید کرد 2 وزارتخانه ورزش و جوانان و آموزش و پرورش نهادهای متولی در این زمینه هستند و متاسفانه عدم آموزش های لازم از همان دوران کودکی منجر به بروز نامناسب برخی رفتارها از سوی برخی ورزشکاران به ویژه در رده های سنی پایه که ناشی از توهم شهرت و به واسطه کارکردهای فضای مجازی و توجه بیش از حد رسانه ها است، می شود و چنین رفتارهایی از سوی برخی ورزشکاران صرفا مربوط به ورزشکاران پایه نیست و شاهد بروز چنین مسائلی حتی در بین قهرمانان ملی نیز هستیم.
وی با اشاره به نقش ویژه وزرات ورزش و جوانان و وزارت آموزش و پرورش در حوزه تربیتی ورزشکاران، پرسش های متفاوتی را مطرح کرد؛ اینکه آیا نظام آموزشی ما به تغذیه فکری لازم برای ورزشکاران از همان سنین پایه و در مدارس توجه دارد؟ علوم تربیتی ورزشکاران از چه اهمیتی برای وزرات ورزش و جوانان برخوردار است؟ کدام یک از باشگاه های ورزشی در کشور به بعد فرهنگی خود بیش از بعد فنی و نتیجه گرایی توجه دارد؟ کدام یک از مسئولان ما از بعد فرهنگی به مسائل نگاه می کنند و در این مسیر گام بر می دارند؟
این دکترای روانشناسی ورزشی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران همچنین با تاکید بر ضعف عملکرد باشگاه ها در توجه به ابعاد تربیتی، فرهنگی و رفتاری ورزشکاران، اظهار کرد که بُعد اول علوم تربیتی مسائل تعلیم و تربیت است که متاسفانه در کشور ما مغفول مانده و در رده های اولویت بعدی قرار دارد و متاسفانه فلسفه فکری ارزشمندی طی سالیان اخیر برای ورزشکاران تعریف نشده است.
در عین حال دکتر محمدعلی اصلان‌خانی- استاد علوم ورزشی دانشگاه شهید بهشتی- با تاکید بر لزوم توجه بر مهارت‌های روانی و رفتاری ورزشکاران در کنار مهارت‌های فنی از سنین پایین، گفت که نباید بیش از ظرفیت یک ورزشکار در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به آن پرداخته شود و اگر از نظر روانی و فرهنگی ظرفیت‌های لازم در خانواده و جامعه برای یک ورزشکار که در ابتدای راه خود قرار دارد شکل گیرد به طور حتم شاهد چنین توهماتی نخواهیم بود و همواره متن مهم‌تر از حاشیه خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه مهارت‌های ذهنی و روانی در سنین بالاتر نیز قابل شکل گیری است و اگر تیم‌های ورزشی در رشته‌های مختلف بتوانند از ظرفیت علوم تربیتی و افراد نخبه در این حوزه استفاده کنند به طور حتم آثار منفی روانی و رفتاری ورزشکاران کاهش خواهد یافت، خاطرنشان کرد که رها کردن یک ورزشکار در سطح قهرمانی که با امکان شناخته شدن و شهرت روبروست تبعات منفی بسیاری را به دنبال خواهد داشت.
به گفته این استاد علوم ورزشی دانشگاه شهید بهشتی ارزیابی غلط از موقعیت‌هایی که یک فرد در آن قرار دارد موجب ایجاد چنین پدیده‌ای می‌شود و باید شناخت براساس ظرفیت‌ها و به تدریج شکل گیرد، در غیراین صورت شاهد خواهیم بود یک ورزشکار که در رده سنی پایه قرار دارد و هیچ افتخاری را کسب نکرده است خود را در مقام قیاس با قهرمانان ملی می‌بیند و فکر میکند به انتهای مسیر رسیده است.
کلام پایانی...
در پایان باید بر کارکرد درست و هرچه بهتر حلقه تربیتی ورزشکاران که از کانون خانواده، محیط دوستان و مدرسه آغاز و به فضای باشگاه‌ها و تیم‌های ملی ختم می‌شود و در عین حال نوع برخورد رسانه‌ها و مردم را نیز در بر می‌گیرد، تاکید کرد. هر یک از این عوامل به خودی خود موجب می‌شوند تا یک ورزشکار که روز به روز امکان شناخته شدن در سطح جامعه را دارد و کسب شهرت برای وی مقوله‌ای اجتناب ناپذیر است رفتار حرفه‌ای از خود بروز داده و بداند که در مواجهه با موقعیت‌های مختلف باید چه کنشی داشته باشد. امید است وزارت آموزش و پرورش در کنار وزارت ورزش و جوانان، خانواده و رسانه‌ها و مردم هر یک در شکل گیری این نظام تربیتی به نحوی مطلوب نقش خود را ایفا کنند تا شاهد فضای هرچه بهتر اخلاقی و رفتاری در ورزش کشور باشیم.
