¤ المپیک در گرداب سیاست ¤

المپیک یکی از رویدادهای مهم و جهانی ورزشی است که هر دوره با حضور تعداد زیادی از ورزشکاران از کشورزهای مختلف دنیا و در رشته های ورزشی متفاوت برگزار می شود. اگرچه مسئولان برگزاری رویدادهای ورزشی و تصمیم گیرندگان در مورد آن تلاش می کنند تا نشان دهند ورزش هیچ نسبتی با سیاست ندارد اما در طول تاریخ این رویدادها فرصتی برای موضع گیری های سیاسی کشورها، افراد و گروه های مختلف سیاسی بوده است.

به طور نمونه، «جاستین ترودو» نخست وزیر کانادا دسامبر 2021(آذرماه 1400) اعلام کرد این کشور همسو با متحدانش، بازی های المپیک و پارالمپیک زمستانی پکن 2022 را تحریم می کند و به بریتانیا، ایالات متحده، استرالیا و لیتوانی برای جلوگیری از ورود دیپلمات ها به اتهام نقض حقوق انسان توسط چین خواهد پیوست. وی دلیل این رویکرد را نگرانی دولتش از «نقض مکرر حقوق بشر توسط دولت چین» بیان کرده بود. در واقع، نمایندگان مجلس، سناتورها و گروه های جامعه مدنی در کانادا، دولت ترودو را تحت فشار قرار دادند تا چین را به دلیل سرکوب حقوق دموکراتیک در هنگ کنگ و سوء استفاده از اقلیت های اویغور مسئول بداند. این اقدام جایگاه سیاست در ورزش را دوباره در کانون توجه قرار داد.

طبق قوانین کمیته بین المللی المپیک، اصل اساسی مسابقات ورزشی، بی طرف بودن آنهاست. ماده 50 منشور المپیک نیز تصریح دارد که هیچ نوع تظاهرات، تبلیغات سیاسی، مذهبی یا نژادی در هیچ مکان و مناطق المپیک مجاز نیست

با وجود مقررات متعدد کمیته بین المللی المپیک(IOC) در مورد بیان غیرسیاسی بودن و بی طرفی بازی ها، المپیک به عنوان عرصه ای برای رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، از خود سابقه به جای گذاشته است.
طبق قوانین کمیته بین المللی المپیک، مسابقات رویدادی جدا از سیاست بوده زیرا ورزش بی طرف است. ماده 50 منشور المپیک نیز می گوید: هیچ نوع تظاهرات، تبلیغات سیاسی، مذهبی یا نژادی در هیچ مکان یا مناطق المپیک مجاز نیست. قانون مشابه برای ورزشکاران پارالمپیک هم وجود دارد. باوجود این قوانین، مسابقات المپیک در فراز ونشیب تاریخ، همواره به عنوان سکویی برای بیان اعتراض ها در ابعاد مختلف اجتماعی _ سیاسی عمل کرده است.

سیاست و تحریم المپیک

تحریم یکی از رایج ترین اقدامات اعتراضی سیاسی در بازی های المپیک محسوب می شود. نخستین تحریم ها پیش از دوران جنگ سرد آغاز شد؛ زمانی که اسپانیا در سال 1936 میلادی (1314) مسابقات برلین را به دلیل اختلاف های سیاسی با کشور میزبان تحریم و تلاش کرد یک رویداد جایگزین با گروه های کارگری و سوسیالیست ترتیب دهد؛ اقدامی که موفقیت آمیز نبود.

در همان سال، ایرلند(جنوبی) به دلیل جدایی ایرلند شمالی از تیم رسمی این کشور، شرکت در المپیک را تحریم کرد زیرا در سوم مه 1921(13 اردیبهشت 1300) ایرلند با اجرای قانون مصوب پارلمان پارلمان بریتانیا به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد؛ قانونی که قصد داشت حاکمیت بریتانیا بر هر دو بخش را تضمین کند اما تاریخ سرنوشت ایرلند و این قانون را طور دیگری رقم زد و ایرلند به دو بخش شمالی طرفدار انگلیس و جنوبی خواهان استقلال تبدیل شده بود.

1976 مونترال
26 کشور آفریقایی بازی های 1976 مونترال را تحریم کردند، زیرا کمیته بین المللی المپیک، نیوزلند را به دلیل شرکت در تور راگبی در آفریقای جنوبی که به دلیل قوانین آپارتاید در آن زمان ممنوع بود، از حضور در المپیک محروم کرد.

1980 مسکو
دوران جنگ سرد به دلایل سیاسی مرتبط با جنگ، شاهد تحریم های متنوعی بود. به ویژه ایالات متحده از شرکت در بازی های 1980 مسکو به دلیل تهاجم شوروی به افغانستان خودداری کرد. در مجموع 62 کشور از بازی های آن سال از جمله ژاپن و آلمان غربی صرف نظر کردند. چهار سال بعد، اتحاد جماهیر شوروی بازی های لس آنجلس 1984 را رسماً به دلایل امنیتی تحریم کرد، اگرچه این کار به عنوان اقدامی تلافی جویانه برای بایکوت توده ای در سال 1980 تلقی می شد.

 1988 سئول
بازی های 1988 سئول آخرین بازی هایی بود که تحریم گسترده ای در مورد آن صورت گرفت. کره شمالی از حضور در بازی های کره جنوبی به دلیل عدم نامگذاری آنها به عنوان میزبان مشترک خودداری کرد. اتیوپی و کوبا نیز به دلیل همبستگی با کره شمالی شرکت در المپیک را تحریم کردند.

المپیک و اعتراض های ضدنژادپرستی

فعالیت های سیاسی در بازی های المپیک فقط در حوزه ملت ها نیست. افراد در مورد طیف وسیعی از موضوع ها از جمله نژاد، هویت و ژئوپلیتیک اظهارنظر کرده اند.

1936 آلمان
«جسی اوونز» یک ورزشکار آفریقایی_آمریکایی در سال 1936 با تسلط بر مسابقات دو و میدانی، مرزهای نژادی را شکست. داستان این ورزشکار مشهور یکی از معروف ترین داستان های بحث برانگیز تاریخ المپیک است. مهم ترین دلیل شهرت اوونز در برلین، تأثیری بود که او بر رقیب ورزشی آلمانی خود «لوز لانگ» داشت. لانگ در طول مسابقه پرش طول به طور علنی و آشکار با اوونز دوست شد. این اقدام به عنوان حرکتی ضد ایده های برتری آریایی حاکم آلمانی آدولف هیتلر تلقی می شد.

در بازی های المپیک 1968 مکزیک، «تامی اسمیت» و «جان کارلوس» ورزشکاران آمریکایی، به دلیل ادای احترام به جنبش انقلابی «قدرت سیاه»، روی سکوی برندگان از مسابقات اخراج شدند

1964 توکیو

ژاپن به عنوان میزبان، قصد داشت پیشرفت خود را از زمان جنگ جهانی دوم به نمایش بگذارد و نزدیک به چهار میلیارد دلار برای بازسازی توکیو پیش از بازی ها هزینه کرد. به نشانه صلح، «یوشینوری ساکای» دانش آموزی که در زمان بمباران اتمی هیروشیما در سال 1945 به دنیا آمد، به عنوان حمل کننده مشعل نهایی انتخاب شد. کمیته بین المللی المپیک از آپارتاید آفریقای جنوبی دعوت نکرد زیرا کمیته المپیک این کشور از محکوم کردن جداسازی در ورزش خودداری کرده بود. آفریقای جنوبی برای دو دهه آینده از بازی ها کنار گذاشته شد.

1968 مکزیک
بازی های مکزیکوسیتی 1968 یکی از بدنام ترین بازی ها در طول تاریخ برگزاری المپیک بود. 10 روز پیش از مراسم افتتاحیه، دانشجویان مکزیکی اعتراضی به استفاده دولت از بودجه برای بازی ها به جای برنامه های اجتماعی برگزار کردند و در میدان «لاس ترس کولتوراس» تجمع کردند.
ارتش مکزیک با محاصره تظاهرکنندگان و تیراندازی، بیش از 200 نفر را کشت و افزون بر یک هزار نفر را مجروح کرد. از آن به عنوان قتل عام تلاتلیکو (Tlatelelco) یاد می شود. این حادثه خونین باعث شد ورزشکاران مختلف از مسابقات کنار بکشند.

اما حواشی المپیک مکزیکوسیتی به همین جا ختم نمی شود. در این بازی ها، «تامی اسمیت» و «جان کارلوس» ورزشکاران آمریکایی به دلیل ادای احترام به جنبش انقلابی «قدرت سیاه» روی سکوی برندگان از مسابقات اخراج شدند. کارلوس 40 سال بعد به گاردین گفت: «من یک تعهد اخلاقی داشتم که گامی برای این جنبش بردارم. اخلاق، نیرویی بسیار بزرگتر از قوانین و مقرراتی بود که آنها داشتند.» تصویر دو ورزشکار در حال بالا بردن مشت های خود به یکی از نمادین ترین جنبش حقوق مدنی و تاریخ المپیک تبدیل شد.

1980 آمریکا
در جریان بازی های المپیک زمستانی 1980 در «لیک پلاسید» نیویورک، «جیمی کارتر» رئیس جمهوری وقت ایالات متحده، پویشی را برای تحریم بازی های المپیک تابستانی در مسکو در اعتراض به تهاجم اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان آغاز کرد. بیش از 60 کشور به ایالات متحده پیوستند اما تعدادی از متحدان ایالات متحده از جمله فنلاند، فرانسه، ایرلند، ایتالیا، نیوزیلند، اسپانیا، سوئد و بریتانیا با یکدیگر رقابت کردند. تیم های 15 کشور با پرچم المپیک به جای پرچم ملی خود به عنوان نوعی اعتراض در مراسم افتتاحیه شرکت کردند.

1984 مسکو
اتحاد جماهیر شوروی تحریم بازی های المپیک در «لس آنجلس» کالیفرنیا را رهبری کرد. بیشتر کشورهای پیمان ورشو از رقابت امتناع کردند. کوبا و آلمان شرقی که هر دو مهد ورزش بودند نیز ورزشکارانی را به ایالات متحده نفرستادند. رومانی تنها کشور بلوک شوروی بود که در آن شرکت کرد. جمهوری خلق چین برای نخستین بار از سال 1952 به آن ملحق شد. تایوان با نام چین تایپه در این رقابت ها شرکت کرد.

1988 سئول

انتخاب کره جنوبی از سوی کمیته بین المللی المپیک به عنوان میزبان جنجال برانگیز بود زیرا بسیاری از کشورهای کمونیستی فقط با کره شمالی روابط دیپلماتیک داشتند. کره جنوبی که رویکرد یکتاتوری داشت، نخستین انتخابات دموکراتیک خود را پیش از بازی ها برگزار کرده بود. کره شمالی پیشنهاد کرد باید یکی از میزبان ها باشد اما کمیته بین المللی این ایده را رد کرد و در نتیجه کره شمالی از مشارکت خودداری کرده و کوبا و نیکاراگوئه نیز برای نشان دادن همبستگی، این بازی ها را تحریم کردند.

 

1992 بارسلون

در جریان بازی های بارسلون اسپانیا، آلمان برای نخستین بار پس از چند دهه زیر یک پرچم رقابت کرد. آفریقای جنوبی که سرانجام آپارتاید را انکار کرد، پس از 32 سال ممنوعیت، اجازه بازگشت به بازی ها را پیدا کرد. استونی، لتونی و لیتوانی همگی تیم های جدا از هم هستند اما بقیه کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق با عنوان تیم یکپارچه رقابت کردند.

بوسنی وهرزگوین، کرواسی و اسلوونی نیز برای نخستین بار به عنوان کشورهای جداگانه شرکت کردند. یوگسلاوی که به دلیل تجاوز نظامی به بوسنی وهرزگوین و کرواسی توسط سازمان ملل تحریم شده بود، از شرکت در هرگونه ورزش گروهی منع شده بود اما ورزشکاران انفرادی مجاز به شرکت در مسابقات بودند.

2014 سوچی روسیه
فعالان در ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی خواستار تحریم بازی های المپیک زمستانی در «سوچی» روسیه، به دلیل طیف گسترده ای از مسائل حقوق بشر در این کشور، از جمله قوانین جدیدی بودند که ضد دگرباشان جنسی بود. چندین رهبر جهان از جمله «باراک اوباما» رئیس جمهوری وقت ایالات متحده، «دیوید کامرون» نخست وزیر بریتانیا و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در مراسم افتتاحیه شرکت نکردند. «توماس باخ» رئیس کمیته بین المللی المپیک از این اقدام انتقاد کرد و گفت: «ورزش تنها زمانی می تواند به توسعه صلح کمک کند که از آن به عنوان صحنه ای برای مخالفت های سیاسی استفاده نشود.»

2016 ریودوژانیرو

10 ورزشکار برای رقابت برای نخستین تیم المپیکِ پناهندگان در بازی های المپیک تابستانی ریودوژانیرو 2016 انتخاب شدند که توسط کمیته بین المللی المپیک برای جلب توجه به بحران جهانی پناهندگان ایجاد شد. ورزشکارانی که از سوریه، سودان جنوبی، اتیوپی و جمهوری دموکراتیک کنگو انتخاب شدند و در کشور میزبان آموزش دیدند.

در حالی که کمیته بین المللی المپیک، روسیه را از حضور در المپیک به دلیل آغاز جنگ اوکراین محروم کرد، به ورزشکاران رژیم صهیونیستی که عضو ارتش این رژیم بوده و نزدیک به 10 ماه در غزه در حال نسل کشی اند، اجازه حضور در رقابت های المپیک داده شد

2022 پکن
یک روز پیش از شروع بازی های زمستانی پارالمپیک در پکن، کمیته بین المللی پارالمپیک ورزشکاران بلاروس و روسیه را به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و حمایت بلاروس از مسکو از حضور در مسابقات منع کرد. رئیس کمیته بین المللی پارالمپیک با اشاره به تهدیدهای تحریم دیگر کشورها و ورزشکاران گفت، شرکت بیش از 80 ورزشکار از بلاروس و روسیه، این بازی ها را به خطر می اندازد. کمیته پارالمپیک روسیه نیز در پاسخ گفت: «این تصمیم با ماهیت غیرسیاسی ورزش در تناقض است.»

المپیک 2024 پاریس و تناقض ها

المپیک 2024 پاریس به گواه بسیاری از کارشناسان و منتقدان از عجیب ترین دوره های این مسابقات و افتتاحیه آن یکی از بی نظم ترین و توهین آمیزترین مراسم در طول تاریخ برگزاری المپیک بود. از بارش باران در مراسم افتتاحیه و سردرگمی ورزشکاران و مردم حاضر در مراسم، گاف برگزارکنندگان هنگام بالا بردن پرچم المپیک به صورت وارونه در مراسم افتتاحیه تا توهین به مسیحیت در نمایشی که در بخشی از مراسم افتتاحیه اجرا شد، این مراسم را به پرحاشیه ترین افتتاحیه المپیک تبدیل کرد.

حضور افرادی با پوشش نامناسب و نیمه برهنه، دگرباشان جنسی و حتی پدوفیل ها در بخشی از این مراسم که به نمایش بازسازی تابلوی «شام آخر» اثر لئوناردو داوینچی تصویر حضرت عیسی(ع) در میان یارانش پرداخته بود، با واکنش های تندی از سوی مردم سراسر دنیا مواجه شد. برگزارکنندگان المپیک پس از انتقاد کلیسای کاتولیک و گروه های مسیحی از نمایش این صحنه عذرخواهی کردند.

بازی های المپیک 2024 پاریس با همه ادعاهای مسئولان ورزشی درباره جدایی سیاست از ورزش، با محرومیت تیم های ملی روسیه از حضور و شرکت در این بازی ها از سوی کمیته بین المللی المپیک به دلیل جنگ روسیه و اوکراین آغاز شد. فقط 15 ورزشکار از این کشور و با پرچم بی طرف در این رقابت ها شرکت کردند آن هم در حالی که تیم های ورزشی رژیم صهیونیستی با وجود حملات گسترده این رژیم به مردم غزه و نسل کشی در این منطقه در 10 ماه از آغاز جنگ 7 اکتبر(15 مهر) در این بازی ها حضور داشتند.

اگرچه در چند هفته منتهی به برگزاری المپیک و با گستردگی حملات رژیم صهیونیستی علیه مردم بی دفاع غزه، جنبش های زیادی از سوی مردم کشورهای مختلف در دنیا و پویش منع اسرائیل از حضور در رقابت های المپیک با هشتگ های boycottgenocide ، #banisraelfromolympic# و boycottisrael# از سوی کاربران شبکه های اجتماعی به راه افتاد اما در نهایت مسئولان برگزاری مسابقات المپیک بی توجه به این اعتراض ها، از حضور ورزشکاران این رژیم در بازی های المپیک جلوگیری نکرد؛ ورزشکارانی که بخش زیادی از آنها سربازان ارتش رژیم صهیونیستی بوده و در نسل کشی مردم غزه شرکت داشته و دارند.

بازی های المپیک پاریس لحظه ای شاد برای طرفداران ورزش در سراسر جهان و پذیرش ارزش های المپیک، تعالی، احترام و دوستی بود اما چگونه می توان چنین ارزش هایی را پذیرفت در حالی که تلاش های مقام های فرانسوی برای اجرای برابری جنسیتی و فراگیری در ورزش در مورد یک گروه از زنان و دختران صدق نمی کند.
در بازی های المپیک 2024، کشور میزبان، زنان مسلمان را از پوشیدن حجاب ورزشی یا هر نوع پوشش مذهبی دیگر هنگام رقابت برای فرانسه منع کرده بود. چنین ممنوعیتی در چندین رشته ورزشی در فرانسه از جمله فوتبال، بسکتبال و والیبال در مسابقات در همه سطوح از جمله جوانان و آماتور اعمال شد.

یکی از قربانیان این قانون «سونکامبا سیلا» دونده سرعت فرانسه بود که به دلیل حجاب از حضور در افتتاحیه المپیک منع شد. این ورزشکار 26 ساله که در ماده 400 متر در المپیک رقابت می کرد، گفت: فکر کنید شما برای المپیکی که در کشورتان برگزار می شود انتخاب شده اید اما حق حضور ندارید. پیشتر «دیوید لاپارتیان» رئیس کمیته المپیک فرانسه گفته بود، ورزشکاران زن این کشور حق داشتن حجاب در المپیک را ندارند.
سیلا در چندین رویداد قبلی از جمله مسابقات قهرمانی جهان در سال های 2022 و 2023 و همچنین مسابقات جهانی در ماه می 2024(اردیبهشت 1403) با روسری مشکی شرکت کرده بود. «سیفان حسن» دونده هلندی غیرمسلمان برای همبستگی با آن ها، در مراسم اختتامیه المپیک پاریس در حالی که قهرمان بازی های دو ماراتن شده بود برای حمایت از ورزشکاران زن مسلمان با حجاب اسلامی ظاهر شد و مدال طلای خود را دریافت کرد.